Ufon Usem Ison Emana Anama Ke Ukpeeb Usem Mbakara

Ufon Usem Ison Emana Anama Ke Ukpeeb Usem Mbakara

 IBORO EKIKERE

Nwed nduunọ ami akese nkpọ ebana ufon usem isọn emana anama ke ukpeeb usem mbakara ke ufọknwed yunio sekọndri ke ukara okọnsid Ini. Ekedad nkpo unam nduunọ ekoodo simple random sampling ke usem mbakara esad mme ufọknwed ition C5 esio ke otu afịd ufọknwed sekọndri abaaha ke ukara ọkọnsid Ini. Nwed mbuume nduunọ ekooddo questionnaire.

Ke usem mbakara ado se ekedad usem edomo nditọ ufọknwed ikie (100) ebaaha ke ifoppo nwed keed ke ufọknwed yuniọ sekondri. Mme ubuume nduunọ ita ekebọppọ akebana ufon usem Ibibio anama ke ukpeeb usem mbakara. Ekedad nkpọ udeed nduunọ ekooddo simple percentage ke usem mbakara edeed ifiọk ekebọiyọ mbon se ekedad enam nduunọ ami.

Ndion ke akpatre nduunọ ami ema edikid ebo ke usem Ibibio anie ufọn anye anama ke ukpeeb usem mbakara. Ufọn ami anye anama ado ke esiben efiọk ekpeebe mme abiisi ke usem Ibibio esịn ke usem mbakara.

IWUODIKỌ NDUUNỌ

UFỌN ODO USEM ISỌN EMANA ANAMA KE UKPEEB USEM MBAKARA

SE IDỌNỌ KE ESID

UNYIMME                                 –        –        –        –        –        –

ESE UKPONO                            –        –        –        –        –        –

EKỌỌM                                     –        –        –        –        –        –

IBỌRỌ                                      –        –        –        –        –        –

SE IDỌNỌ KE ESI                     –        –        –        –        –        –

AKPA IWUOD  NTỌỌNỌ

1.1     Ntọọnọ                            –        –        –        –        –        –

1.2     Mfina Abaaha                  –        –        –        –        –        –

1.3     Ntak Nduunọ                   –        –        –        –        –        –

1.4     Mbufiok nduunọ              –        –        –        –        –        –

1.5     Ufon Nduunọ                   –        –        –        –        –        –

1.6     Atan Nuwk                      –        –        –        –        –        –

UDUANA IWUOD – NTANMBANA

2.1     Ntọọnọ Ikọ                      –        –        –        –        –        –

2.2     Usem Ibibio                     –        –        –        –        –        –

2.3     Nkọd Akpa Usem ye ọyohọ Usem Iba Ndito             –        –

2.4     Dana usem Ibibio anwam ke ukpeeb usem mbakara        –

IWUOD ITA – EDU NDUUNỌ

3.1     Utọ nduunọ                              –        –        –        –        –

3.2     Itie Nduunọ                              –        –        –        –        –

3.3     Mbon se ekama enam nduunọ            –        –        –        –

3.4     Nkpoduoho Nduunọ                  –        –        –        –        –

3.5     Us˄n dana enam nduunọ         –        –        –        –        –

IWUO INAAN – UDEED NDUUNỌ

4.1     Ntọọnọ ikọ                                –        –        –        –        –

4.2     Udeed Nwọd                    –        –        –        –        –

4.3     Utad Ifiọk                                 –        –        –        –        –

IWUOD ITION

5.1     Ibio-Ibio Ikọ                              –        –        –        –        –

5.2     Se Ekpenam                             –        –        –        –        –

5.3     Nsuuk Ikọ                                 –        –        –        –        –

5.4     Mme Itie Nduunọ                      –        –        –        –        –

Ufon Usem Ison Emana Anama Ke Ukpeeb Usem Mbakara

AKPA IWUOD – NTỌỌNỌ

1.1    Ntọọnọ Ikọ

Afid mme owo ekod ke edu utanikọ ekeeni usem anye amarake adid˄k. Nsio-nsio itie ye idun enie asana-asana usem ọmmo. Akpan nkpọ asinekke ke usem ado ke anie mmem-mmem us˄n ekemeke edidad ntan-ikọ, imikeme ibọ ke usem anwan ke utanikọ mbaak, oto kedo adippe ndaha edidiọnọ ke ufuọd mme andinie usem, mbaak ekan adad enam nkpọ.  Asidada anyan ini edikpeeb usem ọfọn ke adoobo ob˄k atịịp usem, mme use midi mfem nte usem mbkakpara, ami iwoddo ke mme owo ikanna isọp im˄m se ekpeeb ado ke fid usem ado ekama.

Usem ke se Udoh (1999) atan abo ke “idoho ndukpakka idiọnọ, anie mbed”. Ami ado edibo ke etan enye ekeene mme mbed ke ọtuukghọ ndaba ikọ, edu ubop ike ye se iko owuono. Ami edo se isine ke usem mbakara mfin, ami ado se idad nte usem afid nkan-nk˄k ererimbot.

Sia Nigeria odooho obio aniehe uwak usem, edad usem mbakara nte ọyọhọ usem iba, esineke ekpan uton eno usem mbakara ekan usem mfen, akpes˄do odo enye ọdọọhọ usem idid mfen, edad usem mbakara nte usem mbed edad enyam udua, ekama mbakara ekpeebnwed ke Nigeria, ekama ekwọrọ ikọ Abasi.

Ebam (2003) atan ke usem mbakara odo ata akpan usem ke Nigeria, ntak odo ke anam akpan ufọn ke uneme-neme ye mbon idid mfen ye id˄n odoohe mbuaha. Usem mbakara odo mkukuene usem enekeke edad ekpeeb nkpo ke ufọknwed Nigeria, inekke ikpeeb usem mbakara ke afid ndaha ufọknwed, ado edad usem mbakara ekpeeb nkọk-ifiọk mfen, enekkeke edad usem mbakara ne akpan usem ke

Nigeria uwak ndudue asa˄k aba ke nana edad enye nam mme nkpọ ke usem ke usem me edisem, ediwed, edikood ye edikpan uton ono us˄k mme owo esibo ke akeene nana Nigeria anie uwak usem, ke ini us˄k mme owo efen oboho ke ekeene edu edadda ekpeeb enye ke ufọknwed, akpankpan ke ufọknwed braimari ye yumo sekondri.

1.2    MFINA ABAAHA

Ke editan mbana edu edadda ekpeeb usem isọn emana ke mme ufọknwed, akpan-akpan ufọknwed braimari ye yunio sekondri. Mme mfina abaaba adoemi.

1. Ado ke mme ete ndito eto ekpe ndito ọmmọ usem mbakara, ekpọn akpa usem isọn emana ọmmọ.
2. Aditokpeeb usem mbakara anam nditọ ekaha mme ufọknwed ekandiọno mme usem isọn emana ọmmọ ado nfọfọn.

iii.      Mfina mfen ado ke unana adikpeeb akpa usem akedoho usem ison emana, anam eduwem nditọ ufọknwed akana ifọn ke usem Ibibio.

1. Unana adidiọnọ usem isọn emana ọmmọ eyaka nkpọ akan awaana owo, nte akama nyam-udua, ukwọrọ ikọ ye unam utom.

Nko National Policy on Education (NPE) ake isua (1981) abo ke ikpehe ufọknwed braimari, ke ukara ọkọnsin ekid ke ofon edidad akpa edeme usem, ye mme usem akpereke anyin akan mkpeebnkpọ mbaak ama amaana ekpọn edad usem mbakara ekpeeb. Ke edikeene ndudue ye mme uwak mfina ado usem mbakara enienhe ke Nigeria. Ofon adidad usem isọn emana omo nkpo, ke mme ufọknwed braimary ye yunib sekondri akemeke inwan ke ukpeebnkpo.

NTAK NDUUNO

Akpan ntak anamma nduunọ ami aba, ado ediwed mbana ufọn usem isọn emana anama ke ukpeeb usem mbakara.

1. Ke andikpeeb usem isọn enama ọmmọ ayaknwam eduuwem ọmmọ (nditọ) ọfọn ke edinam mme nkpọ keed-adodo.

UFỌN NDUUNỌ

Nduunọ ami anie mme nsio-nsio ufon ke editan nkpọ mbaba ufọn nduunọ emi aname ke Nigeria.

1. Ke ntak nduunọ ami ndito ufọknwed eyaenie udọn edikood usem (akedọhọ akpa usem) ke ufọknwed.
2. Nko ke nana mme anam nduunọ ke se ituuk iwuodkiọ nduunọ ami eyaenie se edad enam nduunọ.

MBUUME NDUUNO

Mme mbume nduunọ ado?

1. Mme ufọn abaa ake usem ison emana anam ke ukpeeb usem ami ke mme ufọknwed?
2. Me uyo abiisi Ibibio anwan ke ukpeeb usem mbakara?

ATAN NUUK

Nduunọ ami abitre ke edise nkpọ mbana dana nditọ edat akpa edeme usem ekpeeb usem mbakara.